LENFÖDEM NEDİR?

Lenfödem, vücuttaki kan dolaşımı dışındaki lenf dolaşımının doğuştan veya sonradan çeşitli nedenlerle bozulması sonucu, proteinden zengin sıvının birikimi olarak tanımlanır.

LENFÖDEM NEDEN OLUR?

Lenfödem primer ve sekonder olarak iki şekilde tanımlanır. Primer lenfödem, lenf dokusunun doğumsal olarak yokluğu ya da anormalliği sonucunda oluşur. Sekonder lenfödem ise lenf yollarında sonradan kaynaklanan bir sorun nedeniyle ortaya çıkan ve  klinikte daha sık karşılaşılan bir durumdur.

Lenfödem, herhangi bir kanser tipinde, ameliyat veya ışın tedavisi sonrası gelişebilir. Ancak özellikle meme, prostat ve alt karın bölge kanserleri sonrası gelişir. Meme ameliyatı sonrası koltuk altı lenf bezlerinin çıkarılması sonrası lenfödem gelişme sıklığı yaklaşık olarak %25’tir. 

Ameliyat ne kadar büyük olursa, çıkarılan lenf bezi sayısı ne kadar artarsa ve ameliyat sonrası ışın tedavisi uygulanmışsa lenfödem gelişme riski o kadar artmaktadır. Kola veya bacağa darbe, sıyrık-kesik, böcek ısırığı ve enfeksiyon gibi küçük yaralanmalar lenfödeme neden olabilir.

Ameliyat ve ışın tedavisinden 6-8 hafta sonra gelişen tip, daha yavaş iyileşir. En yaygın olan, aylar ya da yıllar içinde yavaş gelişen tiptir.

LENFÖDEM BELİRTİLERİ NELERDİR?

Kolda veya bacakta sıkışma ya da dolgunluk hissi, ağrı, ağırlık, karıncalanma, şişlik ve kızarıklık, kol, el veya ayak bileğinde hareket zorluğu, saat, yüzük, bilezik ya da ayakkabının sıkması, deride gerginlik hissi, buna bağlı sıkıntı ve huzursuzluktur.

Yavaş yavaş şiştiğinde ölçüm yapılmadıkça, hasta, hasta yakınları veya doktor tarafından fark edilmeyebilir. Gözle fark edildiğinde çevre farkı tedavi edilmesi gereken düzeye gelmiş olabilir.

LENFÖDEMDE KORUNMA NASIL OLMALIDIR?

– Her şişliği önemsenmeli, hemen doktora başvurulmalıdır.
– Kol veya bacak temiz tutulmalı, cilt bakımı yapılmalıdır.
– Banyo sonrası ve gün içinde cilde nemlendirici sürülmelidir.
– Manikür yaptırılmamalıdır. Tırnak etlerini kesmek yerine geri itilmelidir.
– Her türlü basınç ve basıdan korunmaya çalışılmalıdır (tansiyon ölçtürme, kese yapma, kaşımak, vurmak, uygun olmayan masaj gibi).
– Riskli kol veya bacak ile ovma, çekme, itme gibi tekrarlayıcı hareketlerden kaçınılmalıdır.
– Ciltte sıyrık, çizik, böcek ısırığı olursa, sabun ile yıkayıp temiz tutulmalıdır. Anti-bakteriyel krem kullanılmalıdır. Açık yara varsa temizleyip kapatılmalıdır. Hafif yanıklarda soğuk uygulama sonrası, sabun ve su ile yıkayıp, korunmalıdır.
– Enfeksiyon açısından, kızarıklık, şişlik, ısı artışı, duyarlılık ve ateş gibi belirtilere karşı uyanık olunmalı, hemen doktora başvurulmalıdır.
– Kol veya bacak güneş yanığından korunmalıdır. Güneşten koruyucu kremler kullanılmalı ve güneş altında uzun süre kalmaktan kaçınılmalıdır.
– Fırından çıkan kapları, sıcak tencereleri tutarken mutlaka koruyucu eldiven kullanılmalıdır. Kaynayan su ve mikrodalga fırından çıkan yiyeceklerin buharına dikkat edilmelidir.
– Banyoda keseleme, lifleme yapılmamalıdır.
– Sauna, kaplıca gibi fazla sıcak ortamlardan veya yazın aşırı sıcakta dışarı çıkmaktan kaçınılmalıdır.

– Riskli koldan aşı olunmamalı, tansiyon ölçtürülmemeli, kan aldırılmamalıdır.
– Kullanılan giysilerin lastiklerinin sıkı olmamasına dikkat edilmelidir.

ŞİŞLİK OLURSA NE YAPILMALIDIR?

Hemen doktora başvurulmalı, daha önce bu deneyim yaşanmış bile olsa, doktor tarafından değerlendirilmesi uygun olacaktır.

TANI NASIL KONUR?

Tanı için en güvenilir ve basit yol, iki kol veya bacak arasındaki çevre ölçümlerini karşılaştırmaktır. Tanıda ayrıca doppler ultrasonografi ve lenf sintigrafisi gibi görüntüleme yöntemlerinden de yararlanılabilir.

TEDAVİSİ VAR MIDIR?

Lenfödem tedavisi zaman ve sabır gerektirir ancak sonuç başarılıdır. Eğer kısa süre önce şişmiş ise tedavi daha kısa, eğer kol veya bacak uzun süredir şiş ise tedavi daha uzun sürecektir. Bu nedenle en kısa sürede tedaviye başlamak tedavi başarısını arttıracaktır.

Lenfödem tedavisinin en önemli hedefi; öncelikli olarak lenfödemin artışını engellemek ve mevcut ödemin azalması amacıyla lenfatik sistem akışının arttırılmasının sağlanmasıdır. Eklem hareket kısıtlılıklarını ve enfeksiyon oluşumunu önlemek de tedavinin birincil hedefleri arasındadır.

Ne kadar erken fark edilir ve tedaviye başlanırsa, tedavideki başarı şansı o kadar artar.

LENFÖDEM NASIL ETKİLER?

Lenfödem durumunda kolda veya bacakta enfeksiyon ya da pıhtı gelişebilir. Şişen kolun veya bacağın hareketi zorlaşır, zamanla kısıtlılık olur. Ağrı, oluşan yara ve çatlaklar  rahatsız edicidir. Kıyafet seçmek zorlaşır. Ruhsal sıkıntılar görülebilir. Tedavi edilmezse ilerleme olasılığı yüksektir. Lenfödemde şişliğin süresi ve kol/bacağın ne kadar şiş olduğu tedavi başarısını ve süresini etkiler.

TEDAVİSİ NASILDIR?

Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon hekimi tarafından planlanan tedaviye uyum, tedavi başarısını etkiler. Tedavi bir aydan uzun sürebilir. Doğru uygulama yapılmazsa başarı sağlanamaz. 

Tedavide amaç, şişliği indirmek ve tekrar oluşmasını önlemeye çalışmaktır. Bunun için öncelikle doğru cilt bakımı yapılmalıdır. Kola veya bacağa uygun nemlendirici günde iki kez aşağıdan yukarı tek yönde uygulanmalıdır. 

Elle yapılan lenf drenajı tedavide oldukça önemlidir. Lenf drenajı, bu konuda eğitim almış deneyimli kişilerce uygulanmalıdır. 

Bundan sonraki aşama bandajlamadır. Çevre farkı fazla ise (iki kol veya bacak arasında 2- 2.5 cm) bandaj tedavisi başlanır. Yapılan bandaj tedavisi ve kullanılan malzeme özelliklidir. Kısa germeli bandaj ile çok katlı bir uygulama yapılır. 

Çevre farkı istenen sınırlara indiğinde, basınç giysisine geçilir.  Tedavide ayrıca basınç pompaları (pnömatik kompresyon cihazları) ve egzersizlerden yararlanılır. Egzersizler, takip döneminde tedavinin parçası olarak ve sonrasında da koruyucu amaçlı mutlaka yapılmalıdır.